HTBT Seeds: अनधिकृत बियाण्यांनी व्यापला ५०% कापूस बाजार – शेतकऱ्यांच्या फसवणुकीत मोठी वाढ

HTBT Seeds म्हणजेच Herbicide Tolerant Bt Cotton Seeds या बियाण्यांना अद्याप भारत सरकारकडून परवानगी मिळालेली नसतानाही, ही बियाणं महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जात आहेत. परिणामी अनधिकृत बियाण्यांचा व्यापार बहरला असून संपूर्ण बियाणे उद्योग अडचणीत आला आहे.

---

📉 बियाणे उद्योगाची ‘माय जेऊ खालत नाही आणि बाप भीक मागू देत नाही’ अवस्था

आजच्या घडीला HTBT Seeds वापरणाऱ्या शेतकऱ्यांची संख्या मोठी आहे. अधिकृत बियाण्यांची मागणी घटत चालली असून, महाराष्ट्रात विकल्या जाणाऱ्या कापूस बियाण्यांच्या सुमारे ५०% हिस्सा अनधिकृत बियाण्यांनी व्यापला आहे.

या गंभीर परिस्थितीमुळे कोट्यवधी रुपयांची अधिकृत उलाढाल थांबली आहे. हे उद्योगातील प्रत्येक घटकासाठी चिंतेचा विषय ठरत आहे – बियाणे उत्पादक, वितरक, आणि शेतकरी साखळीतील अनेकांच्या पोटावर पाणी फिरले आहे.

---

🌾 HTBT Seeds लागवडीचे वाढते प्रमाण

सद्यस्थितीत देशात अंदाजे १३० लाख हेक्टर क्षेत्रावर कापसाची लागवड होते. यातील तब्बल ५० टक्के क्षेत्रात HTBT Seeds अनधिकृतरीत्या पेरली जात असल्याचा अहवाल समोर आला आहे.

तंत्रज्ञानाच्या अभावामुळे भारताची रुई उत्पादकता इतर देशांच्या तुलनेत खूपच कमी आहे. हीच तक्रार अनेक वर्षांपासून शेतकरी करत आहेत.

---

🧪 तंत्रज्ञानात ठप्प प्रगती

केंद्र सरकारने शेवटचे Bt Cotton BG-2 तंत्रज्ञान 2006 मध्ये मंजूर केले होते. त्यानंतर गेल्या 18 वर्षांत कापूस बियाण्यांच्या तंत्रज्ञानात कोणतीही प्रगती झाली नाही.

आजच्या घडीला कापूस लागवडीतील सर्वात मोठी समस्या म्हणजे तण नियंत्रण (weed management). शेतकऱ्यांना अधिक मजूर लागतात आणि त्यांना भरघोस मजुरीही द्यावी लागते. त्यामुळे उत्पादन खर्च वाढतो आणि नफा कमी होतो.

---

📢 HTBT Seeds वर केंद्र सरकारची भूमिका

HTBT Seeds अधिकृतपणे बाजारात आणण्यासाठी प्रस्ताव सादर करण्यात आला होता. मात्र, Genetic Engineering Appraisal Committee (GEAC) ने अद्याप त्याला मंजुरी दिलेली नाही. केंद्र सरकार पर्यावरणीय धोके लक्षात घेऊन यास विरोध दर्शवते आहे.

परिणामी, शेतकरी बाजारात उपलब्ध असलेल्या अनधिकृत HTBT बियाण्यांकडे वळले आहेत. हे बियाणे अधिक महाग, शंकाास्पद दर्जाचे, आणि अनेकदा फसवणुकीचे कारण ठरतात.

---

📊 महाराष्ट्रातील कापूस क्षेत्रातील परिणाम

• महाराष्ट्रात अंदाजे ४० लाख हेक्टर,
• विदर्भात जवळपास १५ लाख हेक्टरवर कापूस लागवड होते.
• यासाठी सुमारे १ कोटी १० लाख बियाण्यांच्या पाकिटांची गरज भासते.

परंतु, अनधिकृत HTBT Seeds च्या वापरामुळे अधिकृत आणि प्रमाणित बियाण्यांची विक्री ५०% नी घटली आहे. हे फक्त बियाणे उद्योगालाच नव्हे, तर शासनाच्या महसूलातही मोठी घट घडवते.

---

⚠️ धोके आणि परिणाम

✅ अनधिकृत बियाण्यांमुळे होणारे धोके:

• रासायनिक तणनाशकांचा अतिरेक
• पर्यावरणीय नुकसान
• उत्पादनात अस्थिरता
• शेतकऱ्यांची फसवणूक
• बोगस कंपन्यांचा फायदा

✅ शेतकऱ्यांवर होणारे परिणाम:

• आर्थिक नुकसान
• उत्पादनात अनिश्चितता
• बियाण्याची हमी मिळत नाही
• कीड/रोगप्रतिकारशक्तीचा अभाव

---

✅ शाश्वत उपाय काय?

• केंद्र सरकारने HTBT Seeds च्या धोरणाचा स्पष्ट निर्णय घ्यावा.
• जनुकीय बियाण्यांबाबत मूल्यमापन प्रक्रिया गतिमान करावी.
• शेतकऱ्यांना प्रामाणिक माहिती देणारे शैक्षणिक कार्यक्रम राबवावेत.
• अनधिकृत बियाण्यांचा पुरवठा रोखण्यासाठी कडक कारवाई करावी.

---

📚 अधिक वाचा:

👉 Agrowon.com – अनधिकृत कापूस बियाण्यांनी व्यापला ५० टक्‍के बाजार

---

🔚 निष्कर्ष:

HTBT Seeds हे भारतीय कापूस शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरू शकते, पण केवळ अधिकृत मान्यता आणि योग्य नियमनाशिवाय त्याचा वापर धोकेदायक ठरतो. शेतकऱ्यांची मागणी आणि तंत्रज्ञान यामध्ये संतुलन साधणे आता काळाची गरज आहे. अन्यथा शेतकऱ्यांची फसवणूक आणि बियाणे उद्योगाचं पतन अपरिहार्य होईल.